Αυτοεκτίμηση: Το νόημα & η δύναμή της

Τι σημαίνει αυτοτεκτίμηση

Η αυτοεκτίμηση εκφράζει τη γνώμη που έχουμε για τον εαυτό μας, μια συνολική υποκειμενική αίσθηση ότι αξίζουμε σαν άνθρωποι. Είναι ευρύτερη από τη αυτοσυμπάθεια και επηρεάζει πόσο μας αρέσει ο εαυτός μας, και πόσο τον σεβόμαστε και τον εκτιμάμε ανεξάρτητα από τις συνθήκες της ζωής μας ή από όσα μας λένε οι άλλοι. Ακόμα, επηρεάζει το πόσο πιστεύουμε ότι αξίζουμε την αγάπη των άλλων, αλλά και αν αποδεχόμαστε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, αν εμπιστευόμαστε τις αποφάσεις μας, και αν επιμένουμε να πετύχουμε ουσιαστικούς για εμάς στόχους.

Η αυτοεκτίμηση διαμορφώνεται από διάφορους παράγοντες, όπως κληρονομικότητα, σχέσεις και αίσθημα ασφάλειας, προσωπική ταυτότητα, αίσθηση του ‘ανήκειν’, αντίληψη των ικανοτήτων μας, τρόπος σκέψης και προσωπικές πεποιθήσεις, σωματική διάπλαση, ή οικονομικοκοινωνικό επίπεδο. Ένας ακόμα παράγοντας είναι η ηλικία. Η αυτοεκτίμηση τείνει να είναι χαμηλή στην παιδική ηλικία, αυξάνεται στη διάρκεια της εφηβείας και της ενήλικης ζωής, ενώ σταδιακά φτάνει σε ένα σχετικά σταθερό επίπεδο.

Ενώ οι γενετικοί παράγοντες που διαμορφώνουν την προσωπικότητά μας παίζουν ρόλο, πιο σημαντικές είναι οι εμπειρίες που βιώνουμε στη ζωή μας και αν το οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον μας ασκεί συχνά κριτική, ή αν βιώνουμε ρατσισμό τότε είναι πολύ πιθανό να έχουμε χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενώ για την υγιή αυτοεκτίμηση απαιτείται άνευ όρων αποδοχή, σύμφωνα με τον Carl Rogers.

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση γίνεται τροχοπέδη

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση σμιλεύει μια αρνητική και ευάλωτη προσωπική εικόνα, και συχνά οδηγεί σε σοβαρά προβλήματα. Ουσιαστικά, δεν επηρεάζει μόνο πώς αισθανόμαστε εμείς για τον εαυτό μας, και πώς του συμπεριφερόμαστε, αλλά και πώς επιτρέπουμε στους άλλους να μας συμπεριφέρονται.

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση μας κάνει συχνά να αμφιβάλλουμε για τον εαυτό μας, να αμφισβητούμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε και τις αποφάσεις που παίρνουμε, ή να υποβιβάζουμε τις ικανότητές μας. Πολλές φορές, δεν έχουμε κίνητρο να προσπαθήσουμε για τους στόχους και τα όνειρά μας, ενώ δυσκολευόμαστε να αναλάβουμε νέες δραστηριότητες καθώς δεν πιστεύουμε ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε και συχνά εγκαταλείπουμε με το πρώτο εμπόδιο. Ακόμα, είμαστε ευαίσθητοι στην κριτική γιατί παίρνουμε τα σχόλια των άλλων προσωπικά, και συχνά αντιμετωπίζουμε προβλήματα στις σχέσεις μας καθώς δεν εκφράζουμε τις ανάγκες μας. Σε βαθύτερο επίπεδο, αισθανόμαστε ότι δεν αξίζουμε σαν άνθρωποι και ότι δεν είμαστε αγαπητοί ή αρεστοί στους άλλους. Έτσι, επηρεάζονται οι σχέσεις, οι σκέψεις, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά μας, και ευρύτερα η ποιότητα της ζωής μας.

Τα σημάδια της χαμηλής αυτοεκτίμησης

Μερικές φορές, τα σημάδια της είναι εμφανή, αλλά συχνά είναι αδιόρατα. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση εκφράζεται με διάφορους τρόπους, όπως:

• Αμφιβάλουμε για τον εαυτό μας. Δεν έχουμε αυτοπεποίθηση και αφού πάρουμε μια απόφαση, ανησυχούμε μήπως κάναμε λάθος, αμφισβητούμε τις απόψεις μας και συχνά αναβάλλουμε να υλοποιήσουμε τις επιλογές μας.

• Δυσκολευόμαστε να εκφράσουμε τις ανάγκες μας και να ζητήσουμε αυτό που χρειαζόμαστε γιατί δεν πιστεύουμε ότι το αξίζουμε. Συχνά αισθανόμαστε άβολα με την ανάγκη μας για υποστήριξη και καθώς δεν έχουμε ως προτεραιότητα τις δικές μας επιθυμίες, δεν διεκδικούμε κάτι που δικαιούμαστε.

• Έχουμε έναν εσωτερικό κριτή, έναν αρνητικό προσωπικό διάλογο, που εστιάζει στις αδυναμίες μας και όχι στα δυνατά μας σημεία. Πάντα έχουμε κάτι αρνητικό να πούμε στον εαυτό μας για τον εαυτό μας, τον κατηγορούμε όταν μια κατάσταση έχει αρνητική εξέλιξη και πάντα αναζητάμε ένα ψεγάδι στην εμφάνιση, την προσωπικότητα ή τις ικανότητες μας.

• Έχουμε μια αρνητική κοσμοθεωρία και πιστεύουμε ότι οι πιθανότητες για ένα καλύτερο μέλλον είναι ελάχιστες. Βάζουμε μόνοι μας εμπόδια σε θετικές αλλαγές στη ζωή μας, κάτι σαν ‘αυτοσαμποτάζ’, καθώς βρίσκουμε δικαιολογίες για να αποτρέψουμε την επιτυχία, ή κατηγορούμε τους άλλους ή τις καταστάσεις για τις δικές μας ελλείψεις ή την αποφυγή.

• Πιστεύουμε ότι δεν έχουμε τον έλεγχο των καταστάσεων που συμβαίνουν και αισθανόμαστε αβοήθητοι ή ανίκανοι να λύσουμε τα προβλήματά μας.

• Φοβόμαστε την αποτυχία και τείνουμε είτε να αποφεύγουμε τις προκλήσεις είτε να παρατάμε μια δραστηριότητα χωρίς να προσπαθήσουμε αρκετά. Ξεσπάμε όταν τα πράγματα πάνε στραβά και προσπαθούμε να κρύψουμε τα συναισθήματα ανεπάρκειας που βιώνουμε. Ίσως, ακόμα, βρίσκουμε δικαιολογίες, κατηγορούμε εξωτερικούς παράγοντες ή προσπαθούμε να υποβαθμίσουμε τη σημασία της δραστηριότητας.

• Συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τους άλλους, και συνήθως καταλήγουμε κατώτεροι.

• Μειώνουμε τα θετικά σχόλια των άλλων και τα αντιμετωπίζουμε με καχυποψία και δυσπιστία γιατί δεν ευθυγραμμίζονται με τις πεποιθήσεις που έχουμε για τον εαυτό μας. Ίσως και να πιστεύουμε ότι οι άλλοι προσποιούνται.

• Δυσκολευόμαστε να πούμε ‘όχι’ ή να θέσουμε όρια γιατί φοβόμαστε την απόρριψη. Βάζουμε τις ανάγκες των άλλων πάνω από τις δικές μας και προσπαθούμε να τους ευχαριστήσουμε για να μας αποδέχονται. Συναινούμε σε πράγματα που δε θέλουμε να κάνουμε ή αισθανόμαστε ενοχές αν δεν τους ικανοποιήσουμε.

Οι επιπτώσεις της χαμηλής αυτοεκτίμησης

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση έχει αρνητικό αντίκτυπο στη ζωή μας και συνδέεται με αρκετά προβλήματα ψυχικής υγείας, σε τέτοιο βαθμό που σε ορισμένες περιπτώσεις είναι απαραίτητη η φαρμακευτική αγωγή ή η ψυχοθεραπεία. Σύμφωνα με έρευνες,η χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να οδηγήσει σε άγχος, κατάθλιψη, αυτοκτονικό ιδεασμό, διατροφικές διαταραχές, συναισθηματική δυσφορία, κρίσεις πανικού, επικίνδυνες συμπεριφορές, κοινωνικό άγχος ή χρήση ουσιών.

Η δύναμη της υγιούς αυτοεκτίμησης

Η υγιής αυτοεκτίμηση εκφράζει τη θετική εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας. Αποτελεί μια σταθερή εσωτερική δομή, που βασίζεται κυρίως στην αυτοπεποίθηση και τον αυτοσεβασμό, και υποστηρίζει την ψυχική μας υγεία, την ποιότητα της ζωής μας και τη συνολική μας ευημερία.

Συγκεκριμένα, όταν έχουμε υγιή αυτοεκτίμηση:

• πιστεύουμε ότι αξίζουμε σαν άνθρωποι

• γνωρίζουμε τις ικανότητές μας και έχουμε ρεαλιστικές προσδοκίες από τον εαυτό μας

• αναγνωρίζουμε και αποδεχόμαστε τα δυνατά και τα αδύναμα σημεία μας, και εξελισσόμαστε συνεχώς

• εκφράζουμε τις ανάγκες και τα συναισθήματά μας

• θέτουμε και προσπαθούμε να πετύχουμε προσωπικούς στόχους

• αναλαμβάνουμε την ευθύνη για τις πράξεις μας και τις επιπτώσεις τους

• βλέπουμε τη ζωή με αισιοδοξία

• έχουμε ανθεκτικότητα, ξεπερνάμε μια δυσκολία και συνεχίζουμε πιο δυνατοί

• θέτουμε κατάλληλα όρια στις σχέσεις μας και προστατεύουμε τον εαυτό μας

• υποστηρίζουμε τις απόψεις μας και λέμε ‘όχι’ όταν χρειάζεται

• πιστεύουμε ότι είμαστε ίσοι με τους άλλους ανθρώπους, όχι καλύτεροι ή χειρότεροι

• καλλιεργούμε και διατηρούμε υγιείς και ουσιαστικές σχέσεις με άλλους ανθρώπους γιατί έχουμε μια υγιή σχέση με τον εαυτό μας.

Πώς καλλιεργείται η υγιής αυτοεκτίμηση

Υπάρχουν τρόποι για να καλλιεργούμε υγιή αυτοεκτίμηση ώστε να προστατεύουμε την ψυχική μας υγεία. Ας δούμε μερικούς από αυτούς:

• Αναγνωρίζουμε τις αρνητικές σκέψεις που κάνουμε, συνειδητοποιούμε πώς επηρεάζουν την αυτοεκτίμησή μας, τις αμφισβητούμε και τις αντικαθιστούμε με ρεαλιστικές.

• Συγχωρούμε τον εαυτό μας για τα λάθη που έχει κάνει και αποδεχόμαστε όλες τις πτυχές του, και τις δυνατές και τις αδύναμες. Δεν ‘κολλάμε’ στα λάθη ή τις αποτυχίες μας, αλλά πάμε παρακάτω. Επικεντρωνόμαστε σε όσα μπορούμε να κάνουμε καλύτερα στο μέλλον και όχι σε όσα αρνητικά έχουν συμβεί στο παρελθόν.

• Καλλιεργούμε έναν αισιόδοξο τρόπο σκέψης. Σκεφτόμαστε δύσκολες καταστάσεις που ξεπεράσαμε στο παρελθόν και παίρνουμε δύναμη για να ξεπεράσουμε ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε τώρα.

• Αφιερώνουμε χρόνο και παρατηρούμε τα καλά πράγματα που συμβαίνουν στη ζωή μας, τις δραστηριότητες στις οποίες είμαστε καλοί και επιτρέπουμε στον εαυτό μας να χαρεί.

• Μιλάμε θετικά στον εαυτό μας και τον φροντίζουμε κάνοντας πράγματα που μας αρέσουν και μας ξεκουράζουν.

• Ζητάμε υποστήριξη από ανθρώπους που μας αγαπούν, όπως ένα μέλος της οικογένειάς μας ή έναν φίλο, αλλά ακόμα και κάποιον ειδικό. Το υποστηρικτικό μας δίκτυο έχει σημαντικό ρόλο που δεν πρέπει να ξεχνάμε.

• Κατανοούμε ότι δεν χρειάζεται να είμαστε τέλειοι για να αξίζουμε και αποδεχόμαστε τον εαυτό μας. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουμε στόχους ή πράγματα που θέλουμε να αλλάξουμε, αλλά ότι αναγνωρίζουμε πως αξίζουμε αγάπη και εκτίμηση - από τον εαυτό μας και από τους άλλους – για το ποιοι είμαστε σαν άνθρωποι.

• Αναγνωρίζουμε όσα έχουμε πετύχει για τα οποία είμαστε υπερήφανοι. Επιτρέπουμε στον εαυτό μας να αποδεχτεί την αξία και τα ταλέντα μας χωρίς να κάνουμε αρνητικές συγκρίσεις με τους άλλους. Δεν χρειάζεται να είμαστε καλύτεροι από τους άλλους για να πιστεύουμε ότι αξίζουμε, αλλά να θέτουμε προσωπικούς στόχους και να καταβάλλουμε την ανάλογη προσπάθεια για να τους υλοποιήσουμε.

• Σκεφτόμαστε τι θα λέγαμε σε ένα αγαπημένο μας πρόσωπο και πώς θα το υποστηρίζαμε. Σε πολλές περιπτώσεις, θα διαπιστώσουμε ότι θα ακούγαμε με κατανόηση, θα είχαμε υπομονή και ενσυναίσθηση, θα δείχναμε καλοσύνη. Έτσι ακριβώς μπορούμε να φροντίζουμε και τον εαυτό μας και να προσφέρουμε την ίδια άνευ όρων υποστήριξη και αποδοχή αντί να τον τιμωρούμε.

Και μια σκέψη ακόμα… Χρειάζεται απόφαση, δέσμευση και προσπάθεια, και στήριξη από ανθρώπους που νοιάζονται, ή από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας, για να αλλάξουμε τη γνώμη που έχουμε για τον εαυτό μας και να καλλιεργήσουμε μια θετική προσωπική εικόνα. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, μπορούμε να μάθουμε να βλέπουμε και να εκτιμάμε καλύτερα τον άνθρωπο που είμαστε και το πόσο αξίζουμε. Χωρίς, βέβαια, να υπερβάλλουμε για τον εαυτό μας.

Πηγές

Trzesniewski, K.H., Donnellan, M.B., & Robins, R. W. (2003). Stability of self-esteem across the life span. Journal of Personality and Social Psychology, 84(1): 205-220.

von Soest T, Wagner J, Hansen T, Gerstorf , D. (2018). Self-esteem across the second half of life: The role of socioeconomic status, physical health, social relationships, and personality factors. Journal of Personality and Social Psychology, 114(6): 945-958.

Johnson, A. J. (2020). Examining associations between racism, internalized shame, and self-esteem among African Americans. Cogent Psychology, 7(1):1757857.

Nguyen, D.T., Wright, E.P., Dedding, C., Pham, T.T., & Bunders, J. (2019). Low self-esteem and its association with anxiety, depression, and suicidal ideation in Vietnamese secondary school students: A cross-sectional study. Frontiers in Psychiatry, 10:698.

Brummelman, E., Thomaes, S., & Sedikides, C. (2016). Separating narcissism from self-esteem. Current Directions in Psychological Science, 25(1): 8-13.

Cascio, C.N., O’Donnell, M.B., Tinney, F.J., Lieberman, M.D., Taylor, S.E., & Stretcher, V.J. (2016). Self-affirmation activates brain systems associated with self-related processing and reward and is reinforced by future orientation. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 11(4):621-629.

Gabriel, A.S., Erickson, R.J., Diefendorff, J.M., & Krantz, D. (2020). When does feeling in control benefit well-being? The boundary conditions of identity commitment and self-esteem. Journal of Vocational Behavior. 119:103415.

Vogel, E.A., Rose, J.P., Roberts, L.R., & Eckles, K. (2014). Social comparison, social media, and self-esteem. Psychology of Popular Media Culture, 3:206–222.

Wang, J.L., Wang, H.Z., Gaskin, J., & Hawk, S. (2017). The mediating roles of upward social comparison and self-esteem and the moderating role of social comparison orientation in the association between social networking site usage and subjective well-being. Frontiers in Psychology, 8:771.

Kille, D.R., Eibach, R.P., Wood, J.V., & Holmes, J.G. (2017). Who can't take a compliment? The role of construal level and self-esteem in accepting positive feedback from close others. Journal of Experimental Social Psychology, 68:40-49.

Nguyen, D.T., Wright, E.P., Dedding, C., Pham, T.T., & Bunders, J. (2019). Low self-esteem and its association with anxiety, depression, and suicidal ideation in Vietnamese secondary school students: A cross-sectional study. Frontiers in Psychiatry, 10:698.

Don, B.P., Girme, Y.U., & Hammond, M, D. (2019). Low self-esteem predicts indirect support seeking and its relationship consequences in intimate relationships. Personality and Social Psychology Bulletin, 45(7):1028-1041.